Eraikina

1862an euskal Elizbarrutia sortu zen eta honen hiriburua Gasteiz izan zen. Egoitza Santa Maria Kolegiatan jarri zen, hiriko alde zaharrean, eta katedral kategoria lortu zuen. Hala ere, berehala katedral berri bat eraikitzeko beharra ikusi zen, kolegiata zaharrak ez baitzituen beharrezko baldintzak betetzen, batez ere espazioari eta kontserbazio-egoerari zegokionez.
Argazkia: Santa Maria Katedrala XIX. mendearen amaieran. Egilea: Ezezaguna / Gasteizko Udal Artxiboa.

1906an, Cadena y Eleta Gotzainak katedral berrirako proiektu lehiaketa bat deitzea erabaki zuen eta Espainia osoko arkitektoak aurkeztu ziren bertara. Irabazleak Javier de Luque eta Julián Apraiz izan ziren. Nagusitu zen estiloa neogotikoa izan zen, ederrena eta espiritualena zela uste baitzen.
Argazkia: Gasteizko katedralaren proiektua, fatxada nagusia. Gasteizko Elizbarrutiko Artxibo Historikoa.

Lehen harri 1907ko abuztuaren 4an jarri zen, gertakari handia izan zelarik, Errege familia, Pio X.a Aita Santuaren kardinal legatua eta garai hartako hainbat pertsona ospetsu bertaratu zirelako.
Argazkia: Alfontso XIII.a lehen harria jartzera iritsi da. Egilea: Enrique Guinea / Gasteizko Udal Artxiboa.

Lanen lehen fasea erritmo bizian eta azkar egin zen, Espainia osotik eta atzerritik iritsitako dozenaka langile, artisau eta artistaren ahalegin eta lan onari esker. 1909an, langileen prestakuntza artistikorako Modelatu eta Tailako Eskola Praktikoa sortu zen.
Argazkia: Modelatze eta tailatze tailerra, 1908. Egilea: Francisco Laporta.

Kripta 1911. urtean amaitu zen eraikitzen; hasiera batean, espazioa gotzainen panteoi izatera bideratuta zegoen, baina ez da inoiz erabilera horretara iritsi.
Argazkia: Sortzez Garbia katedraleko kripta, 1912 inguruan. Egilea: Enrique Guinea / Gasteizko Udal Artxiboa.

1913rako, tenplua 8 metroko altueraraino eraiki zen, eta girolaren erdira arte eraiki eta estalita zegoen. Hala ere, finantzaketa-arazoek eta Cadena y Eleta apezpikua Burgosko artzapezpiku izendatzeak eraikuntzaren lanak ahultzea eragin zuten. 1914an, Eleizbarrutiko gotzain berriak, Prudencio Melo Alcalde, lanak geldiaraztea erabaki zuen.
Argazkia: Apraiz eta Luque lehen arkitekto zuzendariak, 1912an obra ikuskatzen. Egilea: Enrique Guinea / Gasteizko Udal Artxiboa.

Hogeita hamar urte baino gehiagoz, lanak geldirik egon ziren, eta 1945. urtean Carmelo Ballester gotzaina haren jarraipena aztertzen hasi zen. 1946ko abuztuan berriro ekin zitzaien – proiektu sinpleago batekin – eta Miguel Apraiz Barreirok, hasierako proiektuaren egileetako baten semeak, eta Antonio Camuñas Paredesek zuzendu zituzten.
Argazkia: Langileak aldamioan lanean, 1931 aldera. Egilea: Ceferino Yanguas / Gasteizko Udal Artxiboa.

Hirurogeiko hamarkadan, Arabako gizarteak proiektua garai berrietara egokitu behar izan zuen. Fase honetan, teknika merkeagoak erabili ziren, hala nola hormigoi armatua eta harri artifiziala. Dekorazioa ahalik eta gehien murriztu zen eta pieza asko zizelkatu gabe geratu ziren.
Argazkia: Katedrala eraikitzeko lanak, 1961ean. Egilea: José María Parra / Gasteizko Udal Artxiboa.

Hainbat eraikuntza-une eta jatorrizko proiektuaren aldaketen ondoren, 1969ko irailaren 24an Maria Sortzez Garbia, Elizaren Amaren katedral berria sagaratu zen. Francisco Peralta monsinoreak irailaren 22an eraikina bedeinkatzeko egin zuen zeremonia.
Argazkia: Francisco Peralta Ballabriga jauna (1969/09/22). Gasteizko Elizbarrutiko Artxibo Historikoa